تعداد صفحات :۱۳۵
نوع فایل : ورد و قابل ویرایش
چکیده
اولین گام برنامه ریزی شناخت می باشد. شناخت وضع موجود آگاهی از روند و پیش بینی آینده (براساس روبه گذشته) مبنای برنامه ریزی می باشد.
با مشخص کردن وضعیت مدیریت سرزمین (کاربری اراضی) در منطقه مطالعه و نحوه تغییر کاربری اراضی به منظور رفع شکاف میان وضع مطلوب و وضع موجود. می توان به سوی توسعه پایدار و درخور سرزمین حرکت کرد. در این راستا در پژوهش حاضر اهداف زیر دنبال می شود.
۱- شناخت الگوی استقرار کاربریهای شهری در سطح منطقه
۲- تحلیل و ارزیابی کاربری اراضی شهری منطقه براساس تقسیمات کالبدی شهر و تعیین میزان سازگاری کاربریها
۳- شناخت عوامل نامطلوب دروازه ای بودن و علت وجود آلودگی محیط زیست منطقه
۴- بررسی وضعیت کاربری اراضی در منطقه که از طریق شناسایی میزان شدت تعارضات و توافقات موجود بین کاربریهای کنونی و کاربری های بهینه در دو مقطع زمانی یعنی سال ۱۳۷۵ تا ۸۵
۵- شناخت الگوی همجواری کاربریهای ناسازگرار
با توجه به گسترش روزافزون شهرها برنامه ریزی شهری از جامعیت خاصی برخوردار می باشد و محتوای آن به نسبت عمق و ارتباطی که با محیط شهر و ساکنان آن دارد بسیار گسترده است شهرها با محیط منطقه ای و نواحی اطراف خود در ارتباطند و از کلیه شرایط آنها اعم از عوامل اقلیمی و طبیعی عوامل فرهنگی و اجتماعی و عوامل معیشتی و اقتصادی تاثیر می پذیرند و بر آنها نیز بطور متقابل تاثیر می گذارند. چنین رابطه و نظامی در اثر توسعه یکباره فیزیکی و افزایش انفجار آمیز جمعیت شهرها. نظام شهرنشینی را با بحران و آینده آن را با ابهام روبرو ساخته است. وجود همین عوامل بر اهمیت برنامه ریزی شهری و لزوم تحقیق و تفحص بیشتر در رابطه با آن می افزاید مجموعه ای که تدوین شده با عنوان تحلیل مکانی و فضایی تغییرات کاربری اراضی شهری محدوده شهرداری منطقه ۱۵ تهران (شهرداری) است. این مجموعه به گونه ای گردآوری شده است تا از جنبه نظری افق و دید دانشجویی را گسترش دهد و بر توان و نتیجه گیری منطقی برای برنامه ریزی برای منطقه بیفزاید.
توالی فصلها و بخشها به این شکل می باشد. بخش اول این مجموعه به کلیات تحقیق اختصاص داده شده است که ابتدا به بیان طرح مساله و ضرورت آن اشاره و سپس اهداف و فرضیات مورد نظر بیان می شوند و در ادامه نیز به بیان طرح مساله تحقیق و روش تجزیه و تحلیل داده و مشکلاتی که فرا روی این تحقیق بوده است. سپس در قالب فصل دوم به بررسی ادبیات و مبانی نظری تحقیق پرداخته شده است در فصل سوم نیز بعد از انتخاب نمونه موردی بستر جغرافیایی منطقه و عوامل و شرایط اکولوژیکی شرایط اقتصادی شرایط کاربری وضع موجود فصل چهارم به بررسی تغییرات کاربری ارضی و ارزیابی مدیریت اقتصادی و اجتماعی اختصاص یافته و در نهایت فصل پنجم به نتیجه گیری و آزمون فرضیات وهمچنین ارائه پیشنهادات باتوجه به اهداف تحقیق اشاره دارد. روش تحقیق مورد نظر در این پایان نامه از نوع روش توصیفی- تحلیلی می باشد و نتایج نشان می دهد که توجه به توسعه شهری پایدار از منظر زیست محیطی، ایجاد تعادل نسبی میان الگوی کاربری اراضی و ظرفیتهای زیست محیطی را الزامی می سازد. تراز زیست محیطی هر پدیده شهری معیاری است که این تعامل را اندازه گیری کرده و تاثیر مثبت یا منفی پدیده مورد نظر بر پتانسیل کلی محیط زیست پیرامون آن را نشان می دهد. منطقه ۱۵ شهرداری تهران به دلیل استقرار پایین دست شیب عمومی شهر تهران- همسایگی یا بیابانهای خشک جنوبی شهر قرار داشتن در مسیر بادهای غرب، شرقی، واقع شدن در ناحیه پست و کم ارتفاع شهر نزدیکی به گسل قدرتمندری، فراوانی نسبی با منتهای کالبدی فرسوده و فاقد ایمنی، تراکم زیاد جمعیت، موقعیت استقرار دروازه ای و حاشیه ای و داشتن ترافیک سنگین عبوری، همسایگی با کارخانه سیمان ری، تمرکز بالنسبه قابل توجه کاربریهای نامناسب شهری دردرون منطقه- ناکافی بودن تاثیر مدیریت زیست محیطی درمنطقه و… دارای شرایط چندان مساعدی نیست.
مهمترین ویژگی های الگوی کاربری اراضی منطقه عبارتند از:
۱- بیشتر بودن تعداد ساکنان کنونی منطقه نسبت به سقف جمعیت پذیری پیشنهادی طرح جامع (ساماندهی) برای آن
۲- بیشتر بودن تراکم (خالص و ناخالص) جمعیتی در منطقه در قیاس با مقادیر پیشنهادی برای آنها در طرح فوق الذکر و به تبع آن، تنزل سرانه های خدماتی و مسکونی در منطقه نسبت به سرانه های پیشنهادی طرح جامع
۳- عدم تحقق بخشی از کاربریهای پیشنهادی طرح جامع (فرمانفرما) و طرح جامع (ساماندهی) برای منطقه
۴- گرایش به ساخت و ساز (مسکونی و غیرمسکونی) در تراکم های ساختمانی بیشتر از تراکم پیشنهادی طرح جامع
۵- عدم رعایت همجواری های پیشنهادی طرح جامع و تداخل و همجواریهای ناسازگار در برخی قسمتهای منطقه
۶- عدم تکمیل شبکه های ترافیکی و رعایت ضوابط زیست محیطی
واژه های کلیدی: طرح کاربری زمین، ، تغییرات کاربری اراضی شهری، موقعیت جغرافیایی، برنامه ریزی،
فهرست مطالب
چکیده ۱
مقدمه ۲
فصل اول : کلیات تحقیق ۹-۳
۱-۱ طرح مساله و بیان ضرورت آن ۳
۱-۲ سوالات اصلی تحقیق ۵
۱-۳ اهداف تحقیق ۵
۱-۴ فرضیه ۶
۱-۵ روش تحقیق ۶
۱-۶ پیشینه و سابقه انجام ۷
۱-۷ مسائل و مشکلات تحقیق ۹
فصل دوم: مفاهیم و پیشینه‌ی مطالعات کاربری زمین ۳۱-۱۰
۲-۱ مقدمه ۱۰
۲-۲ مفاهیم تحقیق ۱۰
۲-۲-۱ محتوای طرح کاربری زمین ۱۰
۲-۲-۲ مفهوم زمین ۱۱
۲-۲-۳ ناحیه ۱۱
۲-۲-۴ محله‌ها و ناحیه‌های شهری ۱۱
۲-۲-۵ برنامه‌ریزی ۱۱
۲-۲-۶ برنامه‌ریزی شهری ۱۲
۲-۲-۷ منطقه ۱۲
۲-۲-۷-۱ انواع مناطق ۱۲
۲-۲-۸ برنامه ریزی کاربری اراضی شهری ۱۳
۲-۲-۹ فرایند برنامه‌ریزی کاربرد اراضی ۱۳
۲-۲-۱۰ اصول طبقه‌بندی کاربری اراضی شهری ۱۵
۲-۲-۱۱ تعریف مدیریت ۱۵
۲-۲-۱۲ مدیریت شهری ۱۶
۲-۳ محتوا و روش تهیه طرحهای جامعه و تفصیلی در ایران ۱۶
۲-۳-۱ طرح هادی شهری ۱۶
۲-۳-۲ طرح جامع شهر ۱۶
۲-۳-۳ طرح تفصیلی ۱۷
۲-۴ پیشینه مطالعات کاربری زمین ۱۷
۲-۴-۱ پیشینه مطالعات کاربری زمین در دنیا ۱۷
۲-۴-۳ پیشینه‌ی مطالعات کاربری زمین در ایران ۲۱
۲-۴-۲ کاربری زمین در قاره‌های مختلف جهان ۲۰
۲-۴-۴ پیشینه‌ی برنامه‌ریزی کاربری زمین در منطقه ۱۵ ۲۴
۲-۵ نظریه هاومدل‌های توزیع کاربری اراضی ۲۷
۲-۵-۱ نظریه نوگراها ۲۷
۲-۵-۲ نظریه سلامت روان ۲۹
۲-۵-۳ نظریه‌های مبتنی بر اقتصاد شهر ۳۰
۲-۶ نتیجه‌گیری ۳۰
فصل سوم : مطالعات اکولوژیکی ۶۵-۳۲
۳-۱ مقدمه ۳۲
۳-۲ موقعیت طبیعی ۳۲
۳-۲-۱ موقعیت جغرافیایی ۳۳
۳-۲-۲ ویژگیهای عمومی زمین شناسی منطقه ۱۵ ۳۵
۳-۲-۳ آبهای زیرزمینی ۳۶
۳-۲-۴ زلزله خیزی ۳۶
۳-۲-۵ مهمترین گسله ها در گستره تهران و پیرامون منطقه ۳۷
۳-۲-۶ ژئومورفولوژی ۳۸
۳-۲-۶-۱ توپوگرافی و شیب منطقه ۳۸
۳-۲-۶-۲ موقعیت منطقه از نظر سیل گرفتگی و آب گرفتگی ۳۸
۳-۲-۲ مطالعات آب و هوا شناسی ۴۰
۳-۲-۲-۱ آب و هوا ۴۰
۳-۲-۲-۲ میزان بارش ۴۰
۳-۲-۲-۳ رطوبت نسبی ۴۱
۳-۲-۲-۴ روزهای یخبندان ۴۱
۳-۲-۲-۵ روزهای بارانی ۴۲
۳-۲-۲-۶ درجه حرارت ۴۲
۳-۲-۲-۷ باد ۴۲
۳-۳ مطالعات تاریخی و بررسی روند گسترش کالبدی منطقه ۴۳
۳-۳-۱ عوامل مهم و تاثیر گذار بر روند تحولات کالبدی منطقه ۴۸
۳-۴ مطالعات جمعیتی منطقه ۵۱
۳-۴-۱ مقدمه ۵۱
۳-۴-۱-۲ روند تحولات جمعیت ۵۱
۳-۴-۱-۳ توزیع سنی و جنسی جمعیت ۵۲
۳-۴-۱-۴ پراکندگی و تراکم نسبی جمعیت ۵۳
۳-۴-۱-۵ میزان باسوادی و سطح سواد جمعیت ۵۴
۳-۴-۱-۶ مهاجرت در منطقه ۵۵
۳-۴-۲ ویژگیهای اقتصادی ۵۶
۳-۴-۲-۱ وضع فعالیت جمعیت ۵۶
۳-۴-۳ پیش‌بینی جمعیت منطقه ۵۹
۳-۵ تاسیسات زیربنایی ۶۰
۳-۵-۱ شبکه جمع آوری فاضلاب ۶۰
۳-۵-۲ قنوات ۶۰
۳-۵-۳ سیستم دفع آبهای سطحی ۶۰
۳-۵-۴ مخابرات ۶۱
۳-۵-۴ گاز و فرآورده‌های نفتی ۶۱
۳-۵-۶ خطوط انتقال نیرو و شبکه توزیع ۶۲
۳-۵-۷ شبکه آبرسانی ۶۲
۳-۶ نتیجه‌گیری ۶۲
فصل چهارم : بررسی و تحلیل تغییرات کاربری زمین در منطقه ۱۵ ۱۲۶-۶۶
۴-۱ مقدمه ۶۶
۴-۲ تقسیمات داخلی منطقه ۶۷
۴-۳ استانداردهای کمی شهرسازی ۶۸
۴-۴ کاربری زمین در منطقه ۱۵ ۷۰
۴-۴-۱ کاربری مسکونی ۷۳
۴-۴-۲ کاربری تجاری ۷۵
۴-۴-۳ کاربری آموزشی ۷۸
۴-۴-۴ کاربری بهداشتی و درمانی ۸۰
۴-۴-۵ کاربری اوقات فراغت ۸۳
۴-۴-۵-۱ کاربری فرهنگی – مذهبی ۸۳
۴-۴-۵-۲ کاربری ورزشی ۸۷
۴-۴-۵-۳ فضای سبز شهری ۸۷
۴-۴-۶ اراضی خدمات پذیرایی و جهانگردی ۹۱
۴-۴-۷ کاربری اداری ، انتظامی ، نظامی ۹۲
۴-۴-۸ کاربری تاسیسات و تجهیزات شهری ۹۴
۴-۴-۹ کاربری حمل و نقل ۹۶
۴-۴-۱۰ کاربری صنعتی ۹۸
۴-۴-۱۱ کاربری شبکه ۱۰۲
۴-۴-۱۲ کاربری مسیل و حریم مسیل ۱۰۲
۴-۴-۱۳ کاربری اراضی بایر ۱۰۳
۴-۴-۱۴ کاربری حریم شبکه برق ۱۰۴
۴-۵ ارزیابی سطوح و سرانه ۱۰۶
۴-۶ بررسی اجمالی از تغییرات کاربری اراضی منطقه ۱۵ ۱۰۹
۴-۶-۱ بررسی تغییرات کاربریهای مختلف منطقه ۱۵با تاکید بر کمیسیون ماده پنج ۱۰۹
۴-۶-۲ بررسی تراکم ساختمانی در کاربریها ۱۱۶
۴-۷ نیازمندیهای کنونی زمین در نواحی شش گانه منطقه ۱۵ ۱۱۶
۴-۸ تحلیلی از عوامل اقتصادی بر تغییرات کاربری اراضی ۱۱۷
۴-۸-۱ تحلیلی از قیمت اراضی و تغییرات کاربری درنواحی مختلف ۱۱۷
۴-۹ تحلیلی از نقش مدیریت شهری در تغییرات کاربری اراضی ۱۱۸
۴-۱۰ نتیجه‌گیری ۱۳۱-۱۲۲
فصل پنجم : نتیجه‌گیری و آزمون و فرضیات ۱۲۷
۵-۱ آزمون و فرضیات تحقیق ۱۲۷
۵-۱-۱ فرضیه اول ۱۲۷
۵-۱-۲ فرضیه دوم ۱۲۷
۵-۲ نتایج تحقیق ۱۲۸
۵-۳ امکانات و فرصتها ( پیشنهادها ) ۱۳۱
منابع وماخذ فارسی…۱۳۲٫
منابع وماخذ انگلیسی۱۳۵
منابع وماخذ
ــ آسایش حسین ،اصول وروشهای برنامه ریزی ناحیه ای ، تهران ، دانشگاه پیام نور،۱۳۷۵
ــ ادوارد اولمن ، نظریه ای درموردمحل استقرار شهرها،مقالاتی درباب شهروشهرسازی ، ترجمه منوچهر مزینی ، انتشارات دانشگاه تهران،۱۳۸۵
ــ ایران نژاد پاریزی مهدی ، روشهای تحقیق درعلوم اجتماعی ،نشرمدیران ، سال۱۳۸۵
ــ پرتوئی محمدرضا ،راه بندان های گران حمل ونقل وترافیک شهری درپایان قرن بیستم ، مجله صنعت ومعدن ،شماره ۱۷۴
ــ پورمحمدی محمد رضا ،برنامه ریزی کاربری اراضی شهری ،تهران ،انتشارات سمت،۱۳۸۰
ــ حبیبی سید حسن،ازشارتاشهر، انتشارات دانشگاه تهران
ــ حسین زاده دلیر کریم ،برنامه ریزی ناحیه ای ،انتشارات سمت ،۱۳۸۰
ــ حمیدی ملیحه ، استخوان بندی شهر تهران شناخت مفاهیم ونمونه ها جلداول ، شهرداری تهران
ــ جان اف نوسبری ،فرانک تی آلدریچ ،ترجمه بهلول علیجانی ،درآمدی برروشها وفنون میدانی جغرافیا ، انتشارات سمت
ــ درخشان حسین ،تحلیل تناسب مکانی وفضایی کاربری اراضی شهری محدوه شهرداری منطقه ۱۷ ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه تربیت مدرس ، ۱۳۸۱
ــ دلال پورمحمدرضا ، برنامه ریزی کاربری اراضی شهری ،انشارات دانشگاه تبریز،۱۳۷۷
ــ رضویان محمد تقی ، برنامه ریزی کاربری اراضی شهری ،نشرمنشی ،۱۳۸۱
ــ رهنمایی محمد تقی ،توانهای محیطی ایران ،مرکز مطالعات معماری وشهرسازی ،وزارت مسکن وشهرسازی
ــ رهنمایی محمد تقی ، مجموعه مباحث وروشهای شهرسازی ، مرکز مطالعات معماری وشهرسازی ،وزارت مسکن وشهرسازی
ــــ زنجانی حبیب اله ،تحلیل جمعیت شناختی ،چاپ اول ،انتشارات سمت ،۱۳۷۸
ــ زیاری کرامت اله ،برنامه ریزی شهرهای جدید ،دانشگاه تهران ،انتشارات سمت ،۱۳۷۸
ــ زیاری کرامت اله ،اصول وروشهای برنامه ریزی منطقه ای چاپ دوم ،انشارات دانشگاه یزد ،
ــ سعید نیا احمد، کتاب سبز شهرداری جلد اول،شهرسازی ،انتشارات سازمان شهرداریها ،۱۳۷۸
ــ سعید نیا احمد، کتاب سبز شهرداری جلد دوم،کاربری زمین شهری ،انتشارات سازمان شهرداریها ،۱۳۷۸
ــــ سعید نیا احمد، مدیریت شهری ،انتشارات سازمان شهرداریها ،
ــــ شکوئی حسین ، دیدگاه های نو درجغرافیا شهری ، تهران ،انتشارات سمت
ــ محمدی فریبا ، برنامه ریزی شهری دراسلامشهر، پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه اصفهان
ـــ مجتهدزاده ،غلامحسین برنامه ریزی شهری درایران ،چاپ چهارم ،دانشگاه پیام نور
ــــ مرکزآمارایران ، نتایج تفصیلی نفـوس ومسکن ،۱۳۷۵
ــــ مرکزآمارایران ،خلاصه ای از نتایج تفصیلی نفـوس ومسکن ،۱۳۸۵
ــ مشهدیزاده ی دهاقانی ناصر ، تحلیلی برویژگی های برنامه ریزی شهری درایران،دانشگاه علم وصنعت ایران
ـــــ مصوبات کمیسیون ماده پنج ،جلد۴ ، مرکزمطالعات جغرافیایی شهر تهران
ـــــ مصوبات کمیسیون ماده پنج ،جلد۵ ، مرکزمطالعات جغرافیایی شهر تهران
ـــــ مصوبات کمیسیون ماده پنج ،جلد۴۶ ، مرکزمطالعات جغرافیایی شهر تهران
ـــ معصومی اشکوری سیدحسن ،کاربری زمین ومدیریت طرح های توسعه ی شهری ، مجله آبادی،شماره۳۳ ،
ــ مهندسین مشاورآتک ، طرح حفظ وساماندهی تهران مطالعات مرحله اول جلد ۵ بررسیهای جغرافیایی واقلیمی ، وزارت مسکن وشهرسازی ،۱۳۶۷
ــ مهندسین مشاورآتک ، طرح حفظ وساماندهی تهران مطالعات مرحله اول جلد ۱ ، وزارت مسکن وشهرسازی ،۱۳۶۸
ــ مهندسان مشاورطرح وآمایش ،مطالعات جمعیتی واقتصادی-اجتماعی، شهرداری منطقه۱۵
ــ مهندسان مشاورطرح وآمایش ،مطالعات عمومی منطقه ، شهردادری منطقه۱۵،۱۳۸۲
ــ مهندسان مشاورطرح وآمایش ،بررسی مسائل توسعه شهری ، شهردادری منطقه۱۵،۱۳۸۲
ــ مهندسان مشاورطرح وآمایش ،مطالعات طرحهای بالا دست ، شهردادری منطقه۱۵ ،۱۳۸۲
ــ مهندسان مشاورطرح وآمایش ،مطالعات سازمان فضایی وسیمایی شهری ، شهردادری منطقه ۱۵،۱۳۸۲
ــhttp\\www.Tehran.ir\Region 15
ــhttp\\www.sci.org.ir
Source
ــBreton , Richard the EthhnicCommunity as aResource in Relation to Group problems, Toronto , 1981
ــFarmmer & Gibb, LandUse planning , Introduction of Urban Planning byCatanes& Snyder , Mcgraw , 1979
ــRatctliffe , John . an Introduction to Town and Country Planning Eigt Impression , London , 1993
مقـــدمه
با توجه به گسترش روزافزون شهرها برنامه ریزی شهری از جامعیت خاصی برخوردار می باشد و محتوای آن به نسبت عمق و ارتباطی که با محیط شهر و ساکنان آن دارد بسیار گسترده است شهرها با محیط منطقه ای و نواحی اطراف خود در ارتباطند و از کلیه شرایط آنها اعم از عوامل اقلیمی و طبیعی عوامل فرهنگی و اجتماعی و عوامل معیشتی و اقتصادی تاثیر می پذیرند و بر آنها نیز بطور متقابل تاثیر می گذارند. چنین رابطه و نظامی در اثر توسعه یکباره فیزیکی و افزایش انفجار آمیز جمعیت شهرها. نظام شهرنشینی را با بحران و آینده آن را با ابهام روبرو ساخته است. وجود همین عوامل بر اهمیت برنامه ریزی شهری و لزوم تحقیق و تفحص بیشتر در رابطه با آن می افزاید مجموعه ای که تدوین شده با عنوان تحلیل مکانی و فضایی تغییرات کاربری اراضی شهری محدوده شهرداری منطقه ۱۵ تهران (شهرداری) است. این مجموعه به گونه ای گردآوری شده است تا از جنبه نظری افق و دید دانشجویی را گسترش دهد و بر توان و نتیجه گیری منطقی برای برنامه ریزی برای منطقه بیفزاید.
توالی فصلها و بخشها به این شکل می باشد. بخش اول این مجموعه به کلیات تحقیق اختصاص داده شده است که ابتدا به بیان طرح مساله و ضرورت آن اشاره و سپس اهداف و فرضیات مورد نظر بیان می شوند و در ادامه نیز به بیان طرح مساله تحقیق و روش تجزیه و تحلیل داده و مشکلاتی که فرا روی این تحقیق بوده است. سپس در قالب فصل دوم به بررسی ادبیات و مبانی نظری تحقیق پرداخته شده است در فصل سوم نیز بعد از انتخاب نمونه موردی بستر جغرافیایی منطقه و عوامل و شرایط اکولوژیکی شرایط اقتصادی شرایط کاربری وضع موجود فصل چهارم به بررسی تغییرات کاربری ارضی و ارزیابی مدیریت اقتصادی و اجتماعی اختصاص یافته و در نهایت فصل پنجم به نتیجه گیری و آزمون فرضیات وهمچنین ارائه پیشنهادات باتوجه به اهداف تحقیق اشاره دارد.
فصل اول
کلیات تحقیق
۱-۱ طرح مساله و بیان ضرورت آن :
در سالهای اخیر موضوع توسعه پایدار در نواحی شهری از مهمترین مباحث مطرح در بین اساتید و صاحب نظران بوده است. از منابع و امکانات چگونه باید استفاده کرد تا تامین نیازهای نسل حاضر و آیندگان را با تگناها مواجه نسازد؟ از زمین به عنوان بستر اصلی توسعه و کلید همه فعالیتهای بشری چگونه استفاده و صیانت کنیم؟ توسعه و استقرار صنعت را چگونه هدایت کنیم که محیط زیست و هوای مطبوع را از ما نگیرد؟ چگونه ناوگانهای حمل و نقل شهری را بسط دهیم که ایمنی را از ما نگیرد؟ چه می توان کرد تا اختلاط کابریها در شهر آسایش را از شهروندان و سوادگری زمین هویت را از محله و خانه مان نگیرد؟
به طور کلی می توان گفت در اینجا در انتخاب راهبردهای منطقی در محدوده شهر به میزان توجه ما به موضوع برنامه ریزی شهری بستگی دارد که هسته اصلی آن را برنامه ریزی کاربری اراضی شهری تشکیل می دهد. (پور محمدی،۱۳۸۲،ص۱)
برنامه ریزی کاربری اراضی علم تقسیم زمین و مکان برای کاربردها و مصارف مختلف زندگی است که به منظور استفاده موثر از زمین و انتظام مناسب فضایی و کارا صورت می گیرد در این برنامه ریزی کاربری اراضی شهری به مشابه سلسله اقداماتی نظام یافته است که برای رفع نیازهای مادی و فرهنگی انسان که بازبه نوعی مرتبط صورت می گیرد.( پور محمدی،۱۳۸۲،ص ۲۷)
به طور کلی می توان گفت نظام کاربری زمین در هر جامعه شهری یکی از ابزارهای مهم برای دستیابی به اهداف کلان اجتماعی اقتصادی و کالبدی است که نه تنها اثراتی بسیار بر سرمایه گذاری و تصمیمای عمومی و خصوصی می گذارد بلکه نقش مهمی در میزان رشد شهری و کیفیت محیط کالبدی شهر دارد.( سعیدنیا،۱۳۸۲،ص۱۳)
ساخت کالبدی شهر بازتاب اوضاع و احوال اجتماعی- فرهنگی و سیاسی و اقتصادی حاکم بر جامعه در فضاست که در یک مقطع زمانی- مکانی خاص رخ داده و در بستر زمان تحول یافته. مکان به عنوان عنصر ثابت و تابع متغیرهای زمانی جامعه اقتصاد و فرهنگ و سیاست را در خود متبلور کرده است.
در زمان ما توسعه فیزیکی ناموزون کلان شهرها یکی از مسائل مهم را در کاربری زمین به وجود می آورد. عوامل مختلفی در توسعه فیزیکی ناموزون کلان شهرها موثر است. یکی از این عوامل روند بورس بازی زمین و معاملات زمین می باشد. بورس بازی زمین و احتکار آن بخشی از زمین رااز توسعه باز می دارد درحالیکه بخشهای دیگر آن ممکن است به سرعت زیر پوشش ساختمانها شهری برود.
سیاستهای اداری شهر و روستا
قوانین مالیاتی
مسیرهای حمل و نقل
شهر تهران از جمله کلان شهرهایی است که در آن نظام کاربری زمین و نحوه استفاده از آن برای فعالیتهای مختلف و تحت تاثیر عوامل و مشکلات ذکر شده در بالا دچار آشفتگی نابسامانی و عدم تعادل در عملکردهای شهرها می باشد از این بین منطقه ۱۵ تهران و همچنین به دلیل توزیع نامناسب امکانات و خدمات شهری و فضای سبز و وجود بافتهای فرسوده دارای مسایل و مشکلات در خود توجهی است.
یکی از عمده ترین مشکلات نظام کاربری زمین در منطقه ۱۵ تهران شامل:
۱- فقدان یا کمبود بسیاری از تسهیلات خدمات شهری همراه با پراکنش نامتناسب تسهیلات موجود در سطح منطقه و بازدهی ناکافی عملکرد آنها
۲- کمتر بودن سرانه کاربری های شهری (بجز فضای سبز)
۳- اشغال بخش قابل توجهی از اراضی به وسیله کاربریهای ناسازگار شهری
۴- عدم وجود رابطه سلسله مراتبی لازم در الگوی استفاده از زمین برای کاربریهای شهری
۵- عدم رعایت ضوابط همجواری کاربریها
۶- غیر معاصر بودن (فرسودگی کالبدی فضایی عملکردی) بخش بزرگی از بافتهای منطقه
۷- پیامدهای نامطلوب دروازه ای بودن منطقه و آلودگی محیط زیست منطقه
۸- اختلاف در ساختار مراتبی و تداوم در شبکه ارتباطی منطقه و عملکرد آن
۹- بالا بودن تراکم جمعیت در منطقه و میل به تشدید آن
۱۰- آلودگی ناشی از فعالیت کارخانه سیمان
۱-۲ سوالات اصلی تحقیق :
با توجه به مسائل مطرح شده در طرح مساله این تحقیق سعی دارد با بهره گیری از اطلاعات به سوالاتی نظیر سوالات زیر پاسخ بدهد.
۱- آیا امکان استفاده از اراضی تحت اشغال کابریهای ناسازگار شهری برای استقرار برخی از فضاهای خدمات شهری مورد نیاز پس از جابه جایی این کاربریها امکان دارد.
۲-ارزیابی کاربری اراضی شهر
۳-تحلیل کاربری اراضی شهری و سطوح مورد نیاز
۴-تطبیق بین کاربری های اراضی تعیین شده با واقعیت شهری
۵-ارزیابی تحقق کاربری اراضی طرح جامع شهرتهران
۱-۳ اهداف تحقیق :
اولین گام برنامه ریزی شناخت می باشد. شناخت وضع موجود آگاهی از روند و پیش بینی آینده (براساس روبه گذشته) مبنای برنامه ریزی می باشد.
با مشخص کردن وضعیت مدیریت سرزمین (کاربری اراضی) در منطقه مطالعه و نحوه تغییر کاربری اراضی به منظور رفع شکاف میان وضع مطلوب و وضع موجود. می توان به سوی توسعه پایدار و درخور سرزمین حرکت کرد. در این راستا در پژوهش حاضر اهداف زیر دنبال می شود.
۱- شناخت الگوی استقرار کاربریهای شهری در سطح منطقه
۲- تحلیل و ارزیابی کاربری اراضی شهری منطقه براساس تقسیمات کالبدی شهر و تعیین میزان سازگاری کاربریها
۳- شناخت عوامل نامطلوب دروازه ای بودن و علت وجود آلودگی محیط زیست منطقه
۴- بررسی وضعیت کاربری اراضی در منطقه که از طریق شناسایی میزان شدت تعارضات و توافقات موجود بین کاربریهای کنونی و کاربری های بهینه در دو مقطع زمانی یعنی سال ۱۳۷۵ تا ۸۵
۵- شناخت الگوی همجواری کاربریهای ناسازگرار
۱-۴ فرضیه :
فرضیه یک تصور یا گمان یا حدس آگاهانه درباره نتایج احتمالی تحقیق است و مشخص تر کردن هرچه بیشتر مساله و سوق دادن تحقیق در جهت کارایی بیشتر است. (جان اف لونسری، ترجمه بهلول)
فرضیه شامل تئوری- مشاهدات درک خود انسان یا از مجموع آنها گرفته می شود.
۱-به نظرمی رسد تعادل منطقی و فضایی مناسبی بین تراکم جمعیت منطقه و سطح کاربری های شهری وجود ندارد .
۲-به نظرمی رسد بین کاربری های وضع موجود در منطقه با کاربری های منظور شده در نقشه طرح تفصیلی تفاوت معناداری وجود دارد
۱-۵ روش تحقیق :
دستیابی به دانش با روش تحقیق آن به عنوان یک علم تلقی می شود. روش تحقیق علمی مجموعه ای از دستور العملهای صریح و روشنی است که تحقیق بر آنها مبتنی است. روش تحقیق از موضوعی به موضوع دیگر متفاوت و متاثر از ماهیت موضوع مورد تحقیق است.
روش تحقیق مورد نظر در این پایان نامه از نوع روش توصیفی- تحلیلی می باشد به این شکل بعد از تدوین ایده پژوهش وتعیین مسایل موردنظر وتدوین اهداف، به بررسی ادبیات ومبانی نظری مرتبط با تغییرات کابری اراضی پرداخته وسپس با انتخاب مطالعه موردی وگردآوری اطلات لازم،تحلیل مکانی و فضایی تغییرات کاربری اراضی مورد تجزیه وتحلیل قرار می گیرد
-روش وابزار گردآوری اطلاعات
جهت انجام مطالعات نظری و عملی در این پژوهش از روشهای ذیل استفاده شده است.
۱- روش کتابخانه ای:
استفاده از اسناد و مدارک آمار اطلاعات موجود در سرشماریها و متون فارسی مرتبط واسناد تصویری مانند نقشه های پایه
۲- روش میدانی:
مشاهدات میدانی
۱-۶ پیشینه و سابقه انجام تحقیق :
- مطالعاتی که در زمینه تحلیل و بررسی و نحوه توزیع و تغییرات کاربری اراضی در زمینه تغییرات کاربری اراضی درسطح جهانی ودرسطح منطقه صورت گرفته است عبارتنداز:
استفاده از سیستم اطلالعات جغرافیایی ( (GIS درتعیین مکانی مناسب برای ساختمان سازی مطالعه موردی است که دانشگاه همپلت در برلین انجام داده است .منطقه مورد مطالعه در شمال شرقی برلین قرار گرفته است .دراین تحقیق از مدل فازی (FUZZY) در تحلیل تناسب اراضی برای ساختمان سازی استفاده شده است .دراین مدل اولویتها بوسیله درجات متفاوت مناسب اراضی تعیین شده اند ،(مرکز اطلاعات جغرافیایی ،۱۳۷۵)
در منطقه۱۵ نیزمطالعاتی دز زمینه تغیییرات کاربری اراضی صورت به انجام رسیده است که به شرح زیر می باشد:
مطالعات سازمان فضایی وسیمای شهری که به بررسی چگونگی الگوی توزیع قطعات زمین بین کاربریهای مختلف پرداخته است وشدت نسبی این تاثیر رابا توجه به الگوی توزیع قطعات زمین بر حسب مساحت آن در کاربریهای شهری مورد بررسی قرار می دهد
مطالعات طرح های بالا دست که به برسی مغایرتهای کاربری وضع موجود با کاربری های طرح تفضیلی ودلایل عدم تحقق برخی کاربریهای پیشنهادی درسال ۱۳۷۵ می پردازد
- مطالعاتی که در زمینه تحلیل و بررسی و نحوه توزیع و تغییرات کاربری اراضی در قالب پایان نامه های تحصیلی به انجام رسیده است به شرح زیر می باشد:
- تحلیل تناسب مکانی- فضایی کاربری اراضی شهری با استفاده از GIS محدوده شهرداری منطقه ۱۷ تهران(پایان نامه کارشناسی ارشد حسین درخشان سال ۱۳۸۴)
این پژوهش به منظور تحلیل و ارزیابی کاربری اراضی شهری منطقه براساس تقسیمات کالبدی شهر و تعیین میزان سازگاری کاربریها نسبت به همدیگر به منظور راهگشایی برای رسیدن به وضع مطلوب و هماهنگ با امکانات اجتماعی- اقتصادی منطقه
بررسی اثرات تغییر کاربری اراضی و خشکسالی بر تغییرات میلیان آبی تالاب پریشان (پایان نامه کارشناسی، نسیم صبای، ۱۳۸۱)
نقش مدیریت اداری و نهادهای شهری در تغییر کاربری اراضی کشاورزی پیرامون شهر (علیرضا محمدی ،مطالعه مورد شهر گرمسار)
هدف از پژوهش ارائه فاکتورهایی که در تعیین و چارچوب توسعه از طریق کاربریها نقش داشته و توسعه و عملکرد فضایی شهر و تاثیر در روند توسعه منطقه داشته باشد.
بررسی نحوه توزیع کاربریهای شهر ابهر و ساماندهی آن (میترا محمد بیگی ،پایان نامه کارشناسی ارشد)
بررسی تغییرات کاربری کارکردی بافت مرکزی شهر رشت (مریم اکبر ،پایان نامه کارشناسی ارشد)
تدوین ارائه الگوی بهینه کاربری اراضی شهری در ایران (مطالعه موردی: شهر قزوین، سید احمد رضا یکانی فرد، رساله دوره دکتری) در این رساله ابتدا به این مساله پرداخت شده است که مطالعات کاربری زمین دارای چهارچوب خاص نظری و روش شناختی است و ثانیا دو مدل نرم افزاری کاربری اراضی شهری یعنی What if? و Urbanism براساس ساختار طراحی و عملکردی آنها، عناصر عملکردی خاصی دارند. در واقع در این رساله مقایسه ای بین تحلیل های کامپیوتری بر نرم افزارهای عمومی GIS و مدلهای نرم افزاری اختصاصی کاربری زمین براساس اطلاعات منطقه مورد مطالعه (شهر قزوین) صورت گرفته است.
-تحلیل سازگاری کاربری اراضی شهری در شهرک شهید یاغچیان تبریز (پایان نامه کارشناسی ارشد. فیروز فروغی)
این پژوهش به منظور پاسخگویی به این مساله که توسعه کالبدی پیوسته (شهرک شهید یاغچیان) براساس معیارهای شهرسازی صورت گرفته و کاربریهای آن براساس معیارهای رایج شهرسازی طراحی و مکانیابی شده اند؟ تدوین شده است.
- کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی در تحلیل مناسبت درون شهری باقر شهر (پایان نامه کارشناسی ارشد علی اصغر رحیمیون)
در این پایان نامه، نگارنده با تشریح تکنیکهای موجود در تحلیل مکانی کاربری زمین، معیارهای تحلیل مناسبت اراضی شهری را بدو دسته معیارهای طبیعی و مصنوعی یا انسان ساخت طبقه بندی کرده و با استفاده از روش خطی و مدل همپوشی لایه ها در GIS میزان عرضه اراضی برای کاربریهای مسکونی و غیر مسکونی را مشخص کرد.
۱-۷ مسائل و مشکلات تحقیق :
در هر تحقیقی مشکلات و مسائل خاصی وجود دارد که این تحقیق نیز از این مورد استثنا نبوده است.
از جمله مشکلات فراروی این تحقیق بحث مربوط به جمع آوری اطلاعات مورد نیاز در وضع موجود منطقه مورد مطالعه بوده که با توجه به فقدان اطلاعات بصورت منظم و در بعضی از مواقع عدم همکاری مناسب سازمانهای زیربط در زمینه اطلاعات لازم و با توجه به اینکه کشور ما آمار و اطلاعات در حدی نیست که همیشه بتوان از روشهای بسیار پیچیده که پارامترهای زیادی در آن دخیلند استفاده کرد بنابراین می توان گفت با توجه به اطلاعات موجود و محدودیت زمان و امکانات تحقیق محقق با مشکلاتی روبر بوده است .
۲-۲ مفاهیم تحقیق
۲-۲-۱ محتوای طرح کاربری زمین
طرح کاربری زمین بیانگر الگوی آتی استفاده از زمین در هر شهر است و انواع گوناگون کاربری های شهری (مسکونی، تجاری، صنعتی) و استفاده های عمومی (مانند آموزشی، بهداشتی، اداری و تفریحی) را تعیین می کند. علاوه بر تعیین نوع استفاده از زمین، تعیین شدت و کثرت کاربری یا تراکم استفاده های متفاوت نیز اهمیت دارد (سعیدنیا۱۳۷۸،ص۱۵)
۲-۲-۲ مفهوم زمین
زمین در برنامه ریزی شهری دو مفهوم متضاددارد.
۱- زمین به عنوان یک منبع طبیعی (نظیر آب و هوا) که بهره مندی از آن برای سکونت و زندگی و حفاظت آن برای نسلهای آینده اهمیت حیاتی دارد.
۲- زمین به عنوان نوعی دارایی که در چارچوب مالکیت خصوصی، کالا قلمداد می شود و برای کسب منفعت و درآمد شخصی قابل تملک و خرید و فروش است. (سعیدنیا۱۳۷۸،ص۱۴)
۲-۲-۳ ناحیه
ناحیه فضا یا قسمتی از کره زمین یا خاک یک کشور است که عوامل طبیعی، اقتصادی و اجتماعی آنرا از محیط خود متمایز کرده است(شیعه،۱۳۶۹،ص۸۹)
فرهنگ آکسفورد ناحیه را منطقه ای میداند که غالبا مرزهای تثبیت شده‌ای ندارد.
۲-۲-۴ محله ها و ناحیه های شهری
در تعیین حدود، ناحیه ها و محله ها شهری، عوامل مهم دخالت دارند که یکی از آنها وضع موجود است که در آن حدود محلات که هر یک از نظر تاریخی عملکردی دارند. بررسی می شود و هر کدام نیز دارای مراکزی هستند که شالوده وجودی محلات را بیان گذارنده اند که مردم در آنها به معاشرت و خرید و فروش می پردازند. (شیعه،۱۳۷۹،ص)
۲-۲-۵ برنامه ریزی
عبارت است از پویش هدایت عقلایی مکانیزم تصمیم گیری در امور توسعه اقتصادی اجتماعی در ابعاد زمانی بلند مدت میان مدت کوتاه مدت به منظور بهره برداری منطقی و هماهنگ از امکانات و منابع در جهت تامین نیازمندیهای عمومی و اساسی جامعه(حسین زاده دلیر،۱۳۸۰،ص۵)
۲-۲-۶ برنامه ریزی شهری
ایجاد محیطی راحت تر، بهتر، آسان تر و موثر برای شهرنشینان (شیعه،۱۳۸۱،ص۹)
۲-۲-۷ منطقه
منطقه عبارت است از فضای یک کشور و یا کره که عوامل طبیعی اقتصادی و اجتماعی آنرا از محیط اطرافش متمایز نموده و فضایی همسان بوجود آورده است.
منطقه یک مفهوم قابل انعطاف است که به ناحیه ای مداوم از جهت زندگی و مکانی محلی اطلاق می گردد که به صورت میانی بین سطوح ملی و شهری قرار می گیرد. (آسایش، ۱۳۸۱،ص۴۳)
۲-۲-۷-۱ انواع مناطق
مناطق را می توان براساس اهداف و دیدگاههای محقق و برنامه ریز و یا با توجه به هر موضوع خاصی که یک پژوهشگر برای تحلیل و برنامه ریزی در نظر تقسیم بندی نمود
الف- منطقه همگن:
منطقه همسان یا همگن یک فضای جغرافیایی است که نسبت به یک یا چند متغیر و معیارهای انتخاب شده جهت تعیین منطقه همگن می باشد. این فضای جغرافیایی دارای چند ویژگیهای، اقتصادی، جغرافیایی، فرهنگی و غیره باشد.
ب- منطقه خدماتی
یکی دیگر از معیارهایی که می توان بوسیله آن مناطق را ایجاد نمود خدماتی است که برای آن منطقه خاص ایجاد می شود. ملاک و معیار تشخیص منطقه خدماتی، تراکم ارتباطات حمل و نقل و… پارامترهای توزیع در تجارت داخلی و خارجی منطقه و… می باشد.
ج- منطقه قراردادی یا کاربردی
منطقه قراردادی محدوده جغرافیایی است که براساس سنجه های منتخب، همنواخت یا همگن می باشد. منطقه کاربردی اغلب شامل واحدهای جمعیتی غیرهمگنی مانند یک مرکز شهری و شهرهای کوچک و روستاهای اطراف آن است که از نظر عملکردی با یکدیگر در ارتباط نزدیک متقابلند. (آسایش، ۱۳۸۱،ص۴۶)
۲-۲-۸ برنامه ریزی کاربری اراضی شهری
مجموعه ای از فعالیتهای هدفمند است که محیط مصنوع را سامان می بخشد و در حد مقدور، خواسته ها و نیازهای جوامع شهری را در استفاده از اراضی فراهم می آورند (پور محمدی،۱۳۸۲،ص۳)
۲-۲-۹ فرایند برنامه ریزی کاربری اراضی
